شخصی قبل از فوت در قالب عقد صلح بخشی از اموال خود را به دو تن از دخترانش منتقل کرده و به عنوان مال الصلح شرط می شود دختران مذکور بعد از فوت وی از سایر وراث مطالبه سهم الارث نکنند. حال بعد از فوت پدر دختران مذکور اقدام به تقدیم دادخواست مطالبه سهم الارث به طرفیت سایر وراث کرده اند. خواندگان نیز به صلح نامه فوق الذکر استناد کرده اند. آیا استناد به صلح نامه مذکور قابل پذیرش است و اصولا آیا چنین صلح نامه ای دارای وجاهت قانونی است؟

به موجب قانون مدنی صلح عقد لازم است اگرچه در مقام عقود جایز واقع شده باشد و به هم نمی خورد مگر در موارد فسخ یا خیار یا اقاله و نیز هر صلح نافذ است جز صلح به امری که غیر مشروع باشد و بالاخره در ماده 757 قانون مدنی صلح بلاعوض نیز جایز است. با توجه به مراتب مرقوم در سوال مطروح که گفته شده شخصی در قالب عقد صلح بخشی از اموال خود را به دو تن از دخترانش صلح کرده است این صلح فقط در مورد بخشیدن مقداری از دارایی خود به دو دخترش بلااشکال است و در واقع صلح بلاعوض تلقی می شود زیرا مال الصلح قرار دادن حقی که محقق نیست با زنده بودن پدر فرزندان حقی در دارایی او ندارند.

عقد صلح در مقام صلح بر معاملات و صلح بر دعوا جاری می شود و احراز ماهیت این عمل که صلح در مقام معاملات است یا بر دعوا اگر صلح بر دعوا باشد یا صلح بر دعوای احتمالی قانون گذار این را پذیرفته است که اگر منشا دعوا در زمان صلح هم معلوم نباشد باز می تواند به دلالت ماده 766 قانون مدنی قابل اعتبار باشد ولی اگر این را در مقام معاملات بدانیم چنین صلحی به لحاظ این که صلح بلاعوض تلقی شده است محل اشکال است چرا که قانون گذار صلح را در مقام معاملات بدون لحاظ شرایط آن معامله اعتبار داده است و اصول حاکم بر هر معامله ای که عقد صلح هم در شمار آن باشد باید لحاظ شود. اولین اصل پذیرفته شده این است که منشا و مبنای اسقاط حق وجود داشته باشد. در این خصوص چون هنوز استحقاق در ارث به لحاظ این که فوت صورت نگرفته و نامعلوم است به نظر نوعی "اسقاط مالم یجب" تلقی شده و محل خدشه و اشکال است. قانون گذار محرومیت از حقوق اجتماعی یا حق تمتع را حتی به رضایت شخصی نپذیرفته است. محرومیت از حق ارث که نوعی حق تمتع تلقی می شود به دلالت ماده 959 قانون مدنی قابل پذیرش نیست و نوعی خدشه بر این امر وارد است. بر اساس موازین و قواعد ارث استحقاق سهم الارث زمانی می تواند قابل پذیرش باشد که فرد در حین موت زنده باشد که در مانحن فیه از کجا معلوم خواهد شد که فردی به این نحو در مورد ارث تصمیم می گیرد قبل از این که فرد مورث فوت کند او فوت نشود؛ همه این ها و دلایل دیگری که باعث تصدیع شود به نظر اگر این صلح در مقام معاملات باشد به لحاظ وجود جهل معاملات حالت غرری پیدا کرده و دچار اشکال خواهد شد.

صلح نامه مذکور به لحاظ این که در عقد صلح مال الصلح شرط عدم مطالبه سهم الارث قرار داده شده صلح بر معاملات و عوض تلقی شده است و عوض آن محقق و معلوم نیست وچه بسا که طرف صلح قبل از مصالحه فوت کند عقد صلح با چنین اوصافی وجاهت قانونی نداشته و قابل ترتیب اثر نیست.