اگر در دعاوی حقوقی مانند مطالبه اجرت المثل و مطالبه وجه از بابت خسارت و ضرر و زیـان وارده (مثل مطالبه خسارت وارده به اتومبیل بر اثر تصادف) موضوع بـه کارشـناس ارجـاع و پس از جری تشریفات قانونی کارشناس خسارت یا اجرت المثل را برآورد و تعیین و اعـلام کند (مثلا چهار میلیون ریال) و نظر کارشناس پس از ابلاغ در مهلت مقرر قانونی مورد قبـول خواهان پرونده و مورد اعتراض خوانده قرار گیرد و موضوع مجـددا بـه هیـات کارشناسـان ارجاع و هیات مزبور میزان اجرت المثل یا خسارت را بیشتر از مبلغ کارشـناس قبلـی تعیـین نماید آیا دادگاه باید بر اساس نظر کارشناس اولیه که مورد قبول خواهان قـرار گرفتـه رای صادر کند یا طبق نظر هیات کارشناسان؟ همچنین اگر نظر کارشناس اولیه مورد قبول خوانده و مورد اعتراض خواهان قرار گیرد و موضوع به هیات کارشناسان ارجاع شود و هیات میـزان خسارت وارده و یا اجرت المثل را کمتر از میزان کارشناس اولیه تعیین نماید آیا دادگاه بایـد طبق نظر کارشناس اولیه رای صادر کند یا بر اساس نظر هیات کارشناسان؟

در فروض مختلف سوال مطروحه هر گاه دادگاه به هر تقدیر از نظر کارشناس اولیه متابعت نکرده و موضوع را به هیات کارشـناس رسمی ارجاع کرده باشد و نظر هیات کارشناسان را دادگاه با اوضاع و احوال مسلم قضیه و واقعیت موضوع و نفس الامر منطبق تشخیص دهد با توجـه بـه نظـر هیـات کارشناسـان و خواسته خواهان حکم مقتضی صادر خواهد کرد.

دادگاه باید بر اساس نظر هیات کـارشـناسـان حکـم صادر کنـد. غـرض از دادرسـی رسـیدن به واقع است و وقتی دادگاه موضوع را به هیات کارشناسی ارجـاع مـیکنـد در واقـع بـه نظـر کارشناس اولیه ترتیب اثر نمیدهد و نظر او را به اوضاع احوال قضیه منطبق نمـیدانـد و نظـر هیات عقلا به واقع نزدیکتر است تا نظر یک نفر کارشناس بنابراین باید بر اساس نظر هیـات کارشناسان رای صادر شود.

باید بر اساس نظر کارشناس اولیه حکم صادر شود درباره قسمت اول سوال خواهـان خواسـته خود را تقویم نکرده و به نظر کارشناس موکول کرده است. پس از جـری تشـریفات قـانونی و وصول نظر کارشناس و ابلاغ آن و قبول نظر کارشناس این دیدگاه است که خواسته خود را به میزان نظر کارشناس تقویم نموده و میزان اجرت المثل یـا خسـارت را بـه همـان انـدازه نظـر کارشناس مطالبه میکند. طرف مقابل میزان استحقاق خواهان را کمتر از میزان نظـر کارشـناس میداند و لذا به نظر کارشناس اعتراض مینماید تا کمتر شود نه زیادتر. اگر طبـق نظـر هیـات کارشناسان عمل شود در واقع رای بـه بـیش از خواسـته خواهـان صـادر خواهـد شـد و ایـن برخلاف اصول آیین دادرسی است. درباره قسمت اخیر سوال وقتـی خوانـده نظـر کارشـناس اولیه را میپذیرد در واقع نوعی اقرار و اعتراف به میزان استحقاق خواهان مینمایـد. بنـابراین اگر نظر هیات کارشناسان را بپذیریم در واقع به اقرار و اعتراف خوانده ترتیب اثـر نـداده ایـم. اعتراض خواهان برای این بوده است که نظر کارشناس اولیه بیشتر شود نه کمتر بنابراین بایـد طبق نظر کارشناس اولیه رای صادر شود.