شخصی یک دستگاه اتومبیل خریداری کرده و به جای بخشی از ثمن معامله یک فقره چک شخص ثالث را به فروشنده داده است. چک در موعد مقرر فاقد موجودی بوده و فروشنده علیه خریدار دادخواست مطالبه وجه ثمن را تقدیم کرده است. به عنوان قاضی رسیدگی کننده چه تصمیمی اتخاذ خواهید کرد؟

به هر تقدیر چون نحوه پرداخت ثمن در قرارداد به وسیله چک تعیین شده است با توجه به این که چک موضوع بحث وسیله پرداخت بوده مطالبه وجه چک امکان پذیر بوده و مطالبه ثمن قابل استماع به نظر نمی رسد. نظریه اکثریت در فرض سوال نتیجتا صحیح می باشد. ضمن تذکر این مطلب که چنان چه ذی نفع بتواند هم وجه چک را مطالبه کند و هم ثمن معامله را از دادگاه بخواهد در واقع برای یک دین دو بار مطالبه در نظر گرفته می شود که باطل بوده مغایر اصول و موازین قانونی است.

اسنادی مانند چک که وسیله پرداخت می باشند (مانند اسکناس) دارای وصف جایگزینی هستند و این جایگزینی همان تبدیل تعهد است که موجب سقوط تعهد سابق می شود لذا در مانحن فیه صدور چک به وسیله شخص ثالث و تحویل آن به فروشنده موجب تبدیل تعهد پرداخت ثمن به پرداخت وجه چک شده است و خریدار باید علیه صادر کننده چک طرح دعوی کند و این دعوی محکوم به بطلان است.

صدور چک موجب سقوط تعهد پرداخت ثمن نیست بلکه در جهت تقویت و تاکید همان تعهد قبلی است و خریدار هم می تواند نسبت به درخواست وجه چک و هم نسبت به پرداخت ثمن طرح دعوی نماید.