آیا دعوی اعسار از پرداخت محکوم­به قبل از قطعیت حکم و در مرحله واخواهی یا تجدیدنظر قابل استماع است؟

با توجه به ماده 21 قانون اعسار مصوب 1313 که مقرر داشته: «دعوی اعسار در مورد محکوم­به به طرفیت محکوم­له دعوای اصلی و در مورد ورقه لازم الاجراء ثبت اسناد به طرفیت متعهدله اقامه خواهد شد.» و با عنایت به این که قبل از صدور حکم قطعی درفرض استعلام به مهریه «محکوم­به» گفته نمی شود دعوی اعسار از جانب محکوم­علیه زمانی قابل طرح است که حکم محکومیت وی به پرداخت مهریه قطعی شده باشد. بنابراین تا زمانی که حکم محکومیت قطعی محکوم­علیه صادر نشده است چون احتمال قبول یا رد واخواهی و تجدیدنظرخواهی وجود دارد از طرفی ادعای اعسار دعوای مستقلی است که نمی­توان طرح آن را به منزله تسلیم محکوم­علیه حکم بدوی به قبول مفاد آن تلقی نمود طرح دعوی اعسار از محکوم­به از جانب محکوم علیه مستند قانونی ندارد. اما اگر منظور اعسار از هزینه دادرسی مرحله واخواهی باشد چون این ادعا مستقلا قابل رسیدگی است در صورتی که واخواه ادعای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی نماید باید به این دعوی رسیدگی شود. بدیهی است در صورتی که ادعای اعسار از پرداخت محکوم­به با ادعای اعسار از هزینه دادرسی تواما مطرح شود طبق ماده 22 قانون اعسار مدعی اعسار موقتا از پرداخت مخارج محاکمه معاف می شود.  توضیح مولفان: این نظریه قبل از صدور رای شماره 722 مورخ 13/10/1390 هیات عمومی دیوان عالی کشور ابراز شده که به موجب آن رسیدگی توام به هر دو دعوی تجویز گردیده است.