نشست قضایی شماره

نشست قضایی شماره

مجموعه کامل نشست های قضایی

نشست قضایی شماره


کد نشست:

تاریخ برگزاری:
1384/05/08

برگزار شده توسط:
استان مازندران/

موضوع:
واگذاری قطعه زمینی به فرزند ذکور در قبال نگهداری پدر تا پایان عمر

پرسش:
شخصی یک قطعه زمین خویش را به یکی از فرزندان ذکور خود در قبال نگهداری و مراقبت از وی تا پایان عمر واگذار کرده این قرارداد متعاقبا به مرحله اجرا در آمده است از آن جا که متعهد پس از مدتی فوت کرده است:1) عنوان حقوقی قرارداد فوق چیست؟ (عقود معین یا قرارداد مشمول ماده 10 قانون مدنی )؟2) شخص متعهدله حق استرداد زمین را به ادعای انحلال قرارداد دارد؟با توجه به فرض سوال نگهداری به عهده چه کسی محول است؟

نظر هیئت عالی:
در فرض سوال عنوان حقوقی قرارداد با توجه به کیفیت تنظیم آن صلح معوض یا هبه معوض است و در بیان کیفیت عوض چه در صلح و چه در هبه در قبال مالی که صلح یا هبه شده باید عنوان کرد که متهب یا متصالح عمل مشروعی را که نگهداری پدر بوده به طور رایگان به عهده گرفته است. در قضیه مطروحه با فوت فرزند چنان چه متوفیٰ ورثه دیگری به جز پدر نداشته باشد قطعه زمین موضوع عقد قهرا به پدر انتقال خواهد یافت و اگر متوفیٰ دارای ورثه دیگری علاوه بر پدر باشد وراث وی به عنوان قایم مقام قانونی حقوق و تعهدات باید در اجرای تعهدات مورث خود اقدام و از جد پدری مطابق تعهد مورث خود نگهداری کنند. با این تقدیر پدر حق استرداد زمین را به ادعای انتفا و انحلال قرارداد به لحاظ فوت فرزند متعهد نخواهد داشت.

نظر اکثریت:
الفاظ عقود دلالت بر معانی عرفیه خواهند داشت. در عرف وقتی پدر می گوید زمین را واگذار کردم آن هم بدون قید ثمن این امر حکایت از هبه دارد. علاوه بر این در عطایا و مشارکت ها قاعده یی وجود دارد که «اگر کسی مالی را به دیگری تملیک کند و معلوم نباشد صلح است یا هبه باید آن را هبه تلقی کرد. از آن جا که در فرض سوال هبه زمین در مقابل نگهداری پدر صورت پذیرفته این عقد معوض به نگهداری پدر خواهد بود. در این سوال در حقیقت دو هبه انجام شده است هبه زمین از سوی پدر و هبه خدمت و نگهداری پدر از سوی فرزند. شرط نگهداری عمل مشروعی است که گنجاندن آن در عقد با متن ماده 801 قانون مدنی موافقت دارد؛ مضافا بر این که این قرارداد مستفاد از بند اول ماده 803 قانون مدنی به لحاظ رابطه پدر و فرزندی غیرقابل رجوع خواهد بود. لزوما اگر اجرای شرط به نحوی که در فرض سوال قید شد ممتنع شود مقررات ماده 240 همین قانون قابلیت اعمال خواهد یافت ولی چون علت عدم امکان ادامه نگهداری حادثه قهریه فوت بوده است و انجام شرط یا اجرای تعهد نیز قایم به شخص خاصی نبوده است با لحاظ ماده 238 قانون مدنی وقتی ورثه مال موضوع هبه را به عنوان ماترک قبول کرده اند باید هزینه نگهداری پدر را در طول عمرش پرداخت کرده و یا به توافق یکی از آن ها نگهداری پدر را بر عهده گیرند. لذا موجبی برای انحلال عقد هبه وجود ندارد و به همین سبب متعهدله حق استرداد ملک را نخواهد داشت.

نظر اقلیت:
گروه اول: آن جا که اراده مشترک طرفین در انعقاد قرارداد روشن نیست باید آن را در قالب یکی از عقود معین جا دهیم و یا باید به عرف و رویه عقلا مراجعه کنیم. در فرض سوال وقتی صحبت از عوض و معوض می شود هر یک در مقابل دیگری قرار می گیرد و چون ثمن قید نشده معاوضه نیز صورت نمی پذیرد. تحقق عقد بیع و معاوضه منتفی است. عقد انعقادی هبه هم نیست زیرا در هبه یک طرف مالی را به طور مجانی به طرف دیگری می بخشد و طرف دیگر نیز می تواند مالی را به او هبه کند اما وقتی مبادله صورت می گیرد و شرط تسلیم زمین به فرزند و تحقق مالکیت نگهداری پدر در مدت عمرش قید می شود این قرارداد فقط در قالب صلح معوض قابل پذیرش است نه هبه معوض. اگـر ایـراد شود که در صـلح بـاید احتـمال تنـازع وجود داشته و یا رفع تنازع شرط است باید گفت در فقه چنین شرطی وجود ندارد. لذا هر امری که قابلیت تنازع را هم نداشته باشد می تواند مورد صلح واقع شود اضافه این که در مواد 752 758 و 762 قانون مدنی صلح به عنوان عقدی مستقل پذیرفته شده است. از طرفی چون صلح عقد لازم است به دلالت ماده 760 همین قانون جز با تخلف شرط قابل فسخ نیست. در مواد 768 و 769 قانون مدنی تعهدات اضافی مطرح می شود که فی نفسه خللی به عقد صلح وارد نمی سازد ولی اگر اجرای تعهد میسر نشود متعهدله (در فرض سوال پدر) می تواند با استناد به ماده 240 قانون مدنی و برابر قاعده فقهی لاضرر و لا ضرار صلح را فسخ و یا اگر نگهداری او در مدت عمرش قایم به شخص خاصی نبوده باشد ورثه را ملزم کند تا مخارج نگهداری وی را تا زمان حیات بپردازند. در این فرض حق استرداد زمین وجود نخواهد داشت.

مبحث:
قانون مدنی

منبع:
سامانه نشست های قضایی


مواد مرتبط با این نشست قضایی

ماده 10 - قراردادهای خصوصی نسبت به کسانی که آن را منعقد نموده اند در صورتی که مخالف صریح قانون نباشد نافذ است.

مشاهده ماده 10 قانون مدنی

ماده 801 - هبه ممکن است معوض باشد و بنابراین واهب می تواند شرط کند که متهب مالی را به او هبه کند یا عمل مشروعی را مجانا به جا آورد.

مشاهده ماده 801 قانون مدنی

ماده 803 - بعد از قبض نیز واهب می تواند با بقای عین موهوبه از هبه رجوع کند مگر در موارد ذیل: 1 - در صورتی که متهب پدر یا مادر و یا اولاد واهب باشد؛ 2 - در صورتی که هبه معوض بوده و عوض هم داده شده باشد؛ 3 - در صورتی که عین موهوبه از ملکیت متهب خارج شده یا متعلق حق غیر واقع شود خواه قهرا مثل این که متهب به واسطه ی فلس محجور شود خواه اختیارا مثل این که عین موهوبه به رهن داده شود؛ 4 - در صورتی که در عین موهوبه تغییری حاصل شود.

مشاهده ماده 803 قانون مدنی

ماده 238 - هر گاه فعلی در ضمن عقد شرط شود و اجبار ملتزم به انجام آن غیرمقدور ولی انجام آن به وسیله شخص دیگری مقدور باشد حاکم می تواند به خرج ملتزم موجبات انجام آن فعل را فراهم کند.

مشاهده ماده 238 قانون مدنی

ماده 752 - صلح ممکن است یا در مورد رفع تنازع موجود و یا جلوگیری از تنازع احتمالی در مورد معامله و غیر آن واقع شود.

مشاهده ماده 752 قانون مدنی

ماده 758 - صلح در مقام معاملات هرچند نتیجه ی معامله را که به جای آن واقع شده است می دهد لیکن شرایط و احکام خاصه آن معامله را ندارد بنابراین اگر مورد صلح عین باشد در مقابل عوض نتیجه آن همان نتیجه بیع خواهد بود بدون این که شرایط و احکام خاصه بیع در آن مجری شود.

مشاهده ماده 758 قانون مدنی

ماده 762 - اگر در طرف مصالحه و یا در مورد صلح اشتباهی واقع شده باشد صلح باطل است.

مشاهده ماده 762 قانون مدنی

ماده 768 - در عقد صلح ممکن است احد طرفین در عوض مال الصلحی که می گیرد متعهد شود که نفقه ی معینی همه ساله یا همه ماهه تا مدت معین تادیه کند این تعهد ممکن است به نفع طرف مصالحه یا به نفع شخص یا اشخاص ثالث واقع شود.

مشاهده ماده 768 قانون مدنی

ماده 769 - در تعهد مذکوره در ماده ی قبل به نفع هر کس که واقع شده باشد ممکن است شرط نمود که بعد از فوت منتفع نفقه به وراث او داده شود.

مشاهده ماده 769 قانون مدنی

ماده 240 - اگر بعد از عقد انجام شرط ممتنع شود یا معلوم شود که حین العقد ممتنع بوده است کسی که شرط بر نفع او شده است اختیار فسخ معامله را خواهد داشت مگر اینکه امتناع مستند به فعل مشروط له باشد.

مشاهده ماده 240 قانون مدنی

مرجع خدمات حقوقی وکیلیک

VAKILIK.COM