صدور حکم طلاق مستند به عسر و حرج و به درخواست زوجه رجعی محسوب است یا باین؟

همان طور که در نظرات ابرازی نیز اشارت یافته است انواع طلاق و آثار و شرایط هر یک از آن ها در مواد 1143 الی 1148 قانون مدنی احصا و بیان شده است و به نظر می رسد دادگاه نمی تواند خارج از موارد منصوص مذکور در موارد فوق قایل به قسم دیگری از طلاق باشد بلکه عسر و حرج زوجه در ادامه زندگی زناشویی می تواند یکی از موجبات درخواست طلاق از ناحیه او باشد و برقراری این حق به این معنا نیست که قانونگذار نوع جدیدی از طلاق را جعل کرده است. نوع طلاق با توجه به کیفیت وقوع آن می باید در حکم دادگاه قید شود. با این مقدمه به نظر می رسد طلاق به لحاظ وجود عسر و حرج برای زوجه اگر مشارالیها چیزی در ازای طلاق به همسرش بخشیده باشد از مصادیق طلاق خلع است و چنان چه زوجه در ایام عده به چیزی که در ازای طلاق بذل کرده رجوع نکند زوج نیز حق رجوع ندارد و در صورتی که زوجه در ازای طلاق چیزی نبخشیده باشد لاجرم طلاق را باید رجعی دانست. لازم به توضیح است که قایل شدن به نظر اخیر هر چند ظاهرا با قانون و فتوای بعضی از فقهای عظام انطباق دارد دشوار به نظر می رسد زیرا با پذیرش عسر و حرج زوجه و تشخیص عدم امکان ادامه زندگی زناشویی برای وی و تجویز طلاق به این علت رجعی دانستن این گونه طلاق به معنای این است که زوجه را مجددا دچار عسر و حرج کنیم که معقول و منطقی به نظر نمی رسد و مخالف فلسفه وضعی این تاسیس حقوقی و نقض غرض خواهد بود.

این نوع طلاق باین محسوب است چون در اثر وجود عسر و حرج در زندگی زن و توسط حاکم حکم طلاق صادر شده و در این صورت اگر مرد حق رجوع داشته باشد این گونه احکام اعتبار قانونی خود را از دست می دهد که این امر مورد نظر شرع مقدس و قانونگذار نیست و همچنین نظم عمومی و اعتبار احکام طلاق ایجاب می کند که حکم صادره اجرا شود و مرد با این وصف حق رجوع نداشته باشد؛ البته اصل در طلاق رجعی بودن است اما این مورد استثنایی است و تحت شرایط و احکام عادی طلاق قرار نمی گیرد و اگر چنین طلاقی را رجعی بدانیم اقدام دادگاه در صدور چنین احکامی را عبث تلقی کرده ایم نظریه مورخ 23/6/69 اداره حقوقی دادگستری نیز موید این موضوع است.

باید قایل به تفکیک شد. اگر این نوع طلاق در غیاب زوج صادر شده باشد مرد حق رجوع دارد و اگر با حضور زوج باشد حق رجوع ندارد. نظر حضرت آیت الها العظمی خویی (ره) نیز بر همین مبناست و اگر هم زوجه حقوق خود را بذل کرده باشد باین محسوب است والا رجعی است و اگر عسر و حرج رفع شده مرد می تواند حق رجوع داشته باشد. نظر بعضی از فقها از جمله آیت الله فاضل لنکرانی و آیت الله مکارم شیرازی و آیت الله محقق داماد ایدهم الله بر رجعی بودن این گونه طلاق است.