آیا طرفین دعوی می توانند در جلسه رسیدگی به اعسار از هزینه دادرسی نسبت به اصل موضوع دعوا تقاضای گزارش اصلاحی از دادگاه نمایند؟ در فرض مثبت بودن پاسخ سوال امکان سازش علاوه بر موضوع خواسته نسبت به موضوعات دیگر را نیز دارند. و درصورت پذیرش چنین سازشی آیا در مقام اجرا نسبت به موضوعات دیگر (که موضوع خواسته بدوی نبوده) اجرای احکام مکلف به اجرای تمام موضوعات مندرج در گزارش اصلاحی هست؟

با توجه به این که دعوای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی نسبت به اصل موضوع دعوا غیرمالی است در فرض سوال با پذیرش تغییر خواسته و درخواست سازش که آن هم یک دعوای غیر مالی است پذیرش درخواست سازش و صدور گزارش اصلاحی بر اساس صلح و سازش طرفین بلامانع و در صورت صدور گزارش اصلاحی در دادگاه مستندا به مواد 184 و 178 قانون آیین دادرسی مدنی مانند احکام دادگاه ها به موقع اجراء گذاشته می شود.

اگرچه از نظر شکلی در مقطع رسیدگی به خواسته اعسار از هزینه دادرسی به دلیل نقص دادخواست اولیه از حیث هزینه دادرسی امکان رسیدگی ماهوی به اصل خواسته وجود ندارد ولی باید دقت کرد که لسان قانونگذاری در باب حق اختلاف اصحاب دعوا به صلح و سازش تساهل و تسامح است و احادیث نیز به صلح و سازش بین متخاصمین تاکید دارند لذا مقررات باید به نحوی تفسیر شوند که مانع صلح و سازش نشوند بنابراین در فرض سوال که احتمالا خواهانی چند خواسته مالی علیه خوانده مطرح و جهت معافیت از هزینه دادرسی تقاضای اعسار نموده است وقتی طرفین در جلسه دادرسی اعسار حاضر و اعلام می نمایند که درخصوص اصل خواسته به سازش رسیده اند می توان اولا درخواست خواهان را در راستای ماده 98 قانون آیین دادرسی مدنی نوعی تغییر خواسته تحلیل نمود که با توجه به ماده 193 ق.آ.د.م که درخواست سازش را نوعی دعوای غیر مالی تلقی و مستلزم رعایت تشریفات نمی داند خواسته مالی مندرج در دادخواست به یک خواسته غیر مالی تغییر می یابد و از طرفی با توجه به اینکه دعوای اعسار از هزینه دادرسی اولیه که تقدیم شده بود نیز یک دعوای غیر مالی است که هزینه دادرسی آن پرداخت گردیده است؛ لذا با این فرض تغییر خواسته دادخواست ازحیث هزینه دادرسی ناقص نیست و نظر به عدم لزوم رعایت تشریفات در سازش و توجها به حکم مواد 178و 186 ق.آ.د.م که درخواست سازش در هر مرحله از دادرسی ممکن است امکان سازش طرفین در این مقطع از مرحله اول دادرسی وجود دارد و از طرفی به حکم ماده 184 ق.آ.د.م طرفین علاوه بر امکان سازش نسبت به موضوع دعوا در خصوص دعاوی و امور دیگری که موضوع این پرونده نیست نیز می توانند در این دادگاه سازش نمایند و با توجه به اینکه متعاقب سازش در دادگاه گزارش اصلاحی صادر می گردد به حکم مقرره مذکور حتی اگر مستلزم انجام تعهداتی برای خواهان باشد مانند احکام دادگاه ها به موقع اجرا گذاشته می شود ولی باید دقت کرد یکی از شرایط اجرای احکام به موجب ماده 3 قانون اجرای احکام مدنی معین بودن موضوع رای است دادگاه ها در مقام سازش طرفین و صدور گزارش اصلاحی باید دقت داشته باشند که موضوع تعهدات به نحوی باشد که امکان اجرای آنها باشد و در صورت امکان به نحوی جلسه را مدیریت کنند که گزارش اصلاحی تنظیمی قابلیت اجرا داشته باشد.